Η διαχείριση του νερού και των υδατικών πόρων συνιστά μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του 21ου αιώνα για ολόκληρο τον πλανήτη. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, που οι διεθνολόγοι συμφωνούν ότι οι πόλεμοι των επόμενων δεκαετιών θα έχουν ως «μήλο της έριδος» αυτόν τον φυσικό πόρο. Με την επιδείνωση του φαινομένου του θερμοκηπίου και της κλιματικής αλλαγής, που προβλέπουν πλέον με βεβαιότητα οι επιστήμονες, το πρόβλημα αναμένεται να πάρει δραματικές διαστάσεις σε περιοχές του πλανήτη με τροπικό/υποτροπικό και μεσογειακό κλίμα όπως η Ελλάδα. Ιδιαίτερα δε αναμένεται να πληγούν τα νησιά του Αιγαίου όπου οι βροχοπτώσεις είναι σχετικά χαμηλές καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους και κυρίως τη θερινή περίοδο.

Το πρόβλημα του νερού το έχουμε βιώσει για αρκετά χρόνια τώρα και στην περιοχή μας. Δεν ήταν λίγες οι περίοδοι με μεγάλες και συστηματικές διακοπές της παροχής νερού στον Πολιχνίτο, ιδιαίτερα κατά την καλοκαιρινή περίοδο όπου οι ανάγκες είναι μεγαλύτερες, ενώ και το ζήτημα των ποιοτικών χαρακτηριστικών του νερού και της καταλληλότητάς του έρχεται στην επικαιρότητα ξανά και ξανά, προκαλώντας την ανησυχία κατοίκων και παραθεριστών. Οι όποιες παρεμβάσεις έγιναν την τελευταία 20ετία (με την ανόρυξη γεωτρήσεων, την αξιοποίηση φυσικών πηγών, κλπ.) μάλλον πυροσβεστικό χαρακτήρα είχαν και δεν έλυσαν το ζήτημα οριστικά. Τίθεται επομένως ως επιτακτική ανάγκη η ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου μακροχρόνιου σχεδιασμού που θα εξασφαλίζει την αποτελεσματική διαχείριση των υδατικών πόρων και την παροχή επαρκούς και ποιοτικού νερού. Το Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής του Υδατικού διαμερίσματος Νήσων Αιγαίου που σχετικά πρόσφατα εγκρίθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος δίνει τις κατευθύνσεις των μελλοντικών δράσεων, εντούτοις εγείρονται σημαντικά ερωτήματα και προβληματισμοί, ορισμένοι εκ των οποίων θίγονται παρακάτω με εξειδίκευση στην περιοχή μας.

Ποιότητα νερού Πολιχνίτου

Το νερό που καλύπτει σήμερα τις ανάγκες του χωριού μας προέρχεται από τις πηγές Βουλέλλη και ενισχύεται με ποσότητες νερού από γεωτρήσεις που έχουν ανορυχθεί στην ευρύτερη περιοχή Πολιχνίτου. Με βάση μετρήσεις που έχουν διενεργηθεί μέχρι σήμερα (δες άρθρο Καθηγητή Ακίνδυνου Κελεπερτζή στον Πολιχνιάτικο Λόγο τ. 143) φαίνεται ότι η ποιότητα του νερού που φτάνει στην υδατοδεξαμενή Πολιχνίτου είναι αρκετά ικανοποιητική. Εντούτοις, ερωτήματα ανακύπτουν ώς προς το αν οι αναλύσεις αυτές έχουν συμπεριλάβει βαρέα μέταλλα, καθώς και για την ποιότητα του νερού κατάντη της δεξαμενής, στο δίκτυο ύδρευσης του χωριού. Σημειώνουμε εδώ ότι το δίκτυο ύδρευσης Πολιχνίτου έχει κατασκευασθεί δεκαετίες πριν, περιέχει αμίαντο, γεγονός που δημιουργεί εύλογα ερωτήματα για τις συγκεντρώσεις του επικίνδυνου αυτού στοιχείου στο πόσιμο νερό. Επομένως, είναι απολύτως αναγκαίο να αποσαφηνισθεί η καταλληλότητα του νερού που φτάνει στον τελικό χρήση στην περιοχή Πολιχνίτου, και η σκοπιμότητα αντικατάστασης μεσοπρόθεσμα του δικτύου υδροδότησης του οικισμού. Σε κάθε περίπτωση, η ενημέρωση των κατοίκων του Πολιχνίτου για τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων του νερού που χρησιμοποιούν είναι δημοκρατικό τους δικαίωμα.

Επάρκεια νερού Πολιχνίτου

Διακοπές στην απρόσκοπτη παροχή νερού στον Πολιχνίτο καταγράφονται κάθε χρόνο, ιδιαίτερα κατά τη θερινή περίοδο. Η εξασφάλιση πρόσθετων ποσοτήτων απαιτεί την υλοποίηση μεγάλων έργων υποδομής. Όμως, πριν πάμε στα έργα υποδομής νομίζουμε ότι η σύγχρονη προσέγγιση του προβλήματος νερό επιβάλει τη μελέτη της ζήτησης. Με βάση το Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής του Υδατικού διαμερίσματος Νήσων Αιγαίου, περίπου το 30% του νερού στα Ελληνικά νησιά καταναλώνεται για ύδρευση, το 64% στον αγροτικό τομέα για αρδεύσεις, το 5% στην κτηνοτροφία και το 1% σε βιομηχανικές δραστηριότητες. Είναι επιτακτική ανάγκη επομένως να εξετασθεί η δημιουργία ενός διπλού δικτύου (ένα δίκτυο για το πόσιμο νερό και ένα ξεχωριστό δίκτυο με νερό κατάλληλης ποιότητας για τις υπόλοιπες δραστηριότητες). Στο πλαίσιο αυτό τα υψηλής ποιότητας νερά των πηγών θα διοχετεύονται στο δίκτυο του πόσιμου νερού, ενώ στο 2ο δίκτυο θα μπορούν να εισάγονται και ποσότητες νερού από την επεξεργασία των λυμάτων. Η προστασία επομένως των υπόγειων υδατικών πόρων του νησιού μας προϋποθέτει την άμεση ολοκλήρωση των έργων υποδομής για την επεξεργασία των λυμάτων και την αξιοποίηση του νερού που προκύπτει μετά από τριτοβάθμια επεξεργασία σε κατάλληλες χρήσεις. Η δημιουργία μονάδας επεξεργασίας λυμάτων στον Πολιχνίτο επιβάλλεται από την Ευρωπαϊκή νομοθεσία και θα πρέπει να αποτελέσει έργο πρώτης προτεραιότητας για την περιοχή μας.

Κατασκευή φραγμάτων

Για πολλά χρόνια ο σχεδιασμός της διαχείρισης των υδατικών πόρων της Λέσβου βασίσθηκε στην κατασκευή φραγμάτων και ταμιευτήρων. Έτσι, κατασκευάστηκε το φράγμα της Ερεσσού, το φράγμα της Σεδούντας (που ποτέ δεν ολοκληρώθηκε), ενώ στο Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής του Υδατικού διαμερίσματος Νήσων Αιγαίου προβλέπεται και η κατασκευή του φαραωνικών διαστάσεων φράγματος Τσικνιά (το οποίο θα είναι πενταπλάσιο του φράγματος της Ερεσσού!). Υπάρχουν οι οικονομικοί πόροι για τέτοιου τύπου επεμβάσεις στη σύγχρονη χρεοκοπημένη Ελλάδα; Έχουν μελετηθεί επαρκώς οι επιπτώσεις που θα επιφέρουν τα έργα αυτά στο περιβάλλον και ιδιαίτερα στο ευαίσθητο οικοσύστημα του Κόλπου Καλλονής; Η εμπειρία από το φράγμα της Ερεσσού όπου σε σημαντικό βαθμό ενοχοποιείται για την διάβρωση της παραλίας της Σκάλας Ερεσσού δημιουργεί εύλογους προβληματισμούς. Και τελικά, γιατί πρέπει να οδηγηθούμε στην κατασκευή νέων φραγμάτων με πιθανές δυσάρεστες επιπτώσεις στο περιβάλλον και δεν προσανατολιζόμαστε στην ανασύσταση του φυσικού ταμιευτήρα της Λέσβου, της Μεγάλης Λίμνης; Θα δημιουργηθεί έτσι ένα ειδυλλιακό περιβάλλον με πολλές προοπτικές τουριστικής ανάπτυξης, ενώ θα εμπλουτίζεται και ο υδροφόρος ορίζοντας του νησιού.

Συντήρηση και ενίσχυση παραδοσιακών τεχνικών εξοικονόμησης νερού

Για δεκαετίες οι πρόγονοί μας κατέβαλλαν άοκνες προσπάθειες για την συλλογή και αξιοποίηση του βρόχινου νερού. Έφτιαξαν στέρνες και ένα εκτεταμένο δίκτυο ξερολιθιών και αναβαθμίδων (πεζούλες), που σήμερα σε μεγάλο βαθμό έχουν εγκαταληφθεί. Η συντήρησή τους δεν αποτελεί απλώς ένα χρέος στις εκατοντάδες χιλιάδες εργατοώρες που επενδύθηκαν στην κατασκευή τους, αλλά ουσιαστική παρέμβαση αξιοποίησης του βρόχινου νερού, εμπλουτισμού των υδροφορέων και ανάδειξης μιας ιδιαίτερης συνιστώσας της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του τόπου μας.  

Ο Σύλλογος Πολιχνιατών Αθήνας παίρνει την πρωτοβουλία να ανοίξει τη συζήτηση για το ζήτημα του νερού στον Πολιχνίτο και συνολικά για τη διαχείριση των υδατικών πόρων στο νησί μας, με στόχο τη διαμόρφωση ενός πλαισίου δράσεων και διεκδικήσεων που θα στοχεύουν στην προστασία των υδατικών πόρων και στην εξασφάλιση επαρκούς και κατάλληλου νερού για κατοίκους και επισκέπτες.